Wszystko zaczęło się od gruszy
Historia sanktuarium rozpoczyna się 15 sierpnia 1513 r., w uroczystość Wniebowzięcia Matki Bożej. Jakub Ado (mieszczanin i rajca miasta) wieczorem po całym dniu pracy udał się do swojego sadu, położonego wśród mokradeł.
W pewnym momencie, gdy zbliżył się do swojej ulubionej gruszy, zauważył niezwykłe światło, które choć było niezwykle intensywne, nie raziło jego oczu. Przestraszył się, gdyż czegoś podobnego nigdy wcześniej nie widział.
Wtedy usłyszał dobywający się z korony drzewa delikatny głos kobiecy:
– Nie bój się, Jakubie! Nie trwóż się niczym! A podejdź jeszcze bliżej!
Gdy mieszczanin przybliżył się do drzewa, usłyszał dalej:
– Nie trwóż się, Jakubie! Ciebie przywołuję i do ciebie się zwracam, bo wiem, że bogaczem nie jesteś, a cechy znamienite posiadasz: pobożność, pracowitość, uczciwość! Wiedz zatem, że pragnę w tym obranym przeze mnie miejscu widzieć chwałę Syna mojego i pociechę dać utrapionym.
Jakub, zaskoczony niespodziewanym zdarzeniem, zapytał:
– Nie bardzo pojmuję, skąd ta łaskawość dla mnie… Nie wiem… Co mam uczynić?
W odpowiedzi usłyszał:
– Pragnę tu chwałę Syna mojego widzieć i pociechę dać utrapionym.
Na widok czegoś niezwykłego do sadu przyszła żona Jakuba, jego dzieci i czeladnicy. Wtedy światłość rozpłynęła się w powietrzu, a zebrani zobaczyli na gruszy piękną figurkę Matki Bożej.
Jakub, zaskoczony niespodziewanym zdarzeniem, zapytał:
– Nie bardzo pojmuję, skąd ta łaskawość dla mnie… Nie wiem… Co mam uczynić?
W odpowiedzi usłyszał:
– Pragnę tu chwałę Syna mojego widzieć i pociechę dać utrapionym.
Na widok czegoś niezwykłego do sadu przyszła żona Jakuba, jego dzieci i czeladnicy. Wtedy światłość rozpłynęła się w powietrzu, a zebrani zobaczyli na gruszy piękną figurkę Matki Bożej.
Pierwsza kaplica
Wieść o objawieniu szybko rozeszła się po okolicy. Wierni, umęczeni w tym czasie chorobami, najazdami Tatarów i ciężką pracą zaczęli licznie przybywać na miejsce cudownych wydarzeń i doznawać wielu łask. Dla figury Matki Bożej wybudowano drewnianą kapliczkę. Szybko jednak okazało się, że ta nie może pomieścić wszystkich wiernych, dlatego też w latach 1531-6 wzniesiono niewielki, drewniany kościół Wniebowzięcia NMP.
Sprowadzenie bernardynów
Miejsce objawień było doskonale znane Mikołajowi Spytce Ligęzie (kasztelanowi sandomierskiemu), który od 1589 r. – jako mąż Zofii z Rzeszowskich – przejął władzę nad miastem. Ponieważ drewniana świątynia w żaden sposób nie mogła pomieścić wszystkich wiernych przybywających oddać pokłon Maryi, Mikołaj i jego małżonka podjęli decyzję o wybudowaniu murowanego kościoła oraz klasztoru, który postanowili przekazać bernardynom.
Budowa rozpoczęła się w 1610 roku i trwała niemalże dwadzieścia lat. 25 marca 1629 r. (w święto Zwiastowania Pańskiego) rzeszowski proboszcz i kanonik wiślicki ks. Bartłomiej Robakowski dokonał uroczystego wprowadzenia do kościoła i klasztoru bernardynów, znanych w ówczesnej Rzeczypospolitej ze szczególnego kultu Matki Najświętszej. Na czele nowoprzybyłych braci stał Michał Heller (prowincjał), który do opieki nad sanktuarium przeznaczył trzech pobożnych i oddanych współbraci. Klasztor, w którym zamieszkali Bernardyni liczył początkowo zaledwie kilka pomieszczeń, szybko jednak znacznie go rozbudowano. Wybudowano również dom przeznaczony dla pielgrzymów i gości, a cały kompleks otoczono murem.
Koronacja figury
Wzrastający z roku na roku kult maryjny sprawił, że w połowie XVIII w. bernardyni postanowili rozpocząć starania o ukoronowanie cudownej figury Matki Bożej. W tych staraniach wspierał ich zwłaszcza Jerzy Ignacy Lubomirski, ówczesny właściciel miasta. Dzięki jego protekcji oraz wsparciu finansowemu bp Wacław Sierakowski (biskup przemyski) powołał specjalną komisję, której zadaniem było zbadanie licznych uzdrowień, które dokonywały się za wstawiennictwem Matki Bożej Rzeszowskiej. Orzeczenie komisji stało się podstawą do wydania przez kapitułę watykańską zgody na koronację.
25 marca 1754 r. o. Jan Kapistran Kwolek przywiózł z Rzymu korony poświęcone przez papieża Benedykta XIV. Niestety koronacja nie mogła odbyć się z powodu śmierci Jerzego Ignacego Lubomirskiego w 1753 r. Sprawą ponownie zajęła się Anna Lubomirska, wdowa po zmarłym. Do koronacji doszło 8 września 1763 r. w święto Narodzenia Matki Bożej. Przewodniczył jej Wacław Sierakowski, który od 1763 r. był arcybiskupem lwowskim. Kroniki podają, że w uroczystościach wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy pielgrzymów wraz ze stu osiemdziesięcioma kapłanami – zarówno diecezjalnymi, jak i zakonnymi.
Dwie rekoronacje
O kulcie Matki Bożej Rzeszowskiej świadczą uroczystości, jakie odbyły się w setną rocznicę koronacji w 1863 r. Według świadectw, zgromadziły one sto tysięcy wiernych przybyłych z całej Galicji i Królestwa Kongresowego, zwłaszcza z diecezji: tarnowskiej, lwowskiej i przemyskiej. Uroczystościom przewodniczył abp Franciszek Ksawery Wierzchlejski, a wszelkie koszty pokrył Klemens Skrzyński, właściciel podzamcza.
Niestety, w 1866 r. (a zatem niedługo po jubileuszu) doszło do kradzieży złotych koron. W tym samym roku dokonano rekoronacji, jednak dwa lata później ponownie ktoś wykradł złote korony.
Na ponowną rekoronację czekano trzydzieści lat. Tym razem przygotowano srebrne korony, pokryto je złotem i wysadzono drogimi kamieniami. Uroczystość rekoronacji zgromadziła około sześćdziesiąt tysięcy wiernych, a przewodniczył jej arcybiskup wileński Karol Hryniewiecki.
W 1913 r. obchodzona jubileusz objawienia Matki Bożej w Rzeszowie, któremu przewodniczył biskup Józef Pelczar, ordynariusz diecezji przemyskiej.
Patronka Miasta Rzeszowa
3 maja 1998 r. Mieczysław Janowski (ówczesny prezydent Rzeszowa) wyraził życzenie, aby Matkę Bożą czczoną w bernardyńskim sanktuarium ogłosić patronką miasta. Rada Miasta Rzeszowa podjęła stosowną uchwałę 16 czerwca 1999 r., a władze kościelne (na czele z bp. Kazimierzem Górnym, ordynariuszem diecezji rzeszowskiej, utworzonej w 1992 r.) zwróciły się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o zatwierdzenie. Zgodę Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów uroczyście ogłoszono 15 sierpnia 1999 r. Od tego czasu figura Matki Bożej czczona jest jako Patronka Miasta Rzeszowa.
28 maja 2008 r. Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów wydała dekret nadający kościołowi klasztornemu Wniebowzięcia NMP w Rzeszowie tytuł bazyliki mniejszej.
Dekret został uroczyście ogłoszony 12 września 2008 r., w liturgiczne święto Matki Bożej Rzeszowskiej. Uroczystej Mszy świętej przy ołtarzu polowym przewodniczył kard. Marian Jaworski (metropolita lwowski), a homilię wygłosił abp Edward Nowak (prałat papieski bazyliki św. Piotra w Rzymie). W Eucharystii uczestniczyły tysiące wiernych oraz około stu pięćdziesięciu kapłanów.
W wrześniu 2013 r. odbył się jubileusz pięćsetlecia objawienia. Dzięki ofiarności wiernych na wizerunek Matki Bożej Rzeszowskiej oraz Dzieciątku Jezus nałożono wtedy nowe korony, poświęcone przez papieża Franciszka.
Pierwsza kaplica
Wieść o objawieniu szybko rozeszła się po okolicy. Wierni, umęczeni w tym czasie chorobami, najazdami Tatarów i ciężką pracą zaczęli licznie przybywać na miejsce cudownych wydarzeń i doznawać wielu łask. Dla figury Matki Bożej wybudowano drewnianą kapliczkę. Szybko jednak okazało się, że ta nie może pomieścić wszystkich wiernych, dlatego też w latach 1531-6 wzniesiono niewielki, drewniany kościół Wniebowzięcia NMP.
Sprowadzenie bernardynów
Miejsce objawień było doskonale znane Mikołajowi Spytce Ligęzie (kasztelanowi sandomierskiemu), który od 1589 r. – jako mąż Zofii z Rzeszowskich – przejął władzę nad miastem. Ponieważ drewniana świątynia w żaden sposób nie mogła pomieścić wszystkich wiernych przybywających oddać pokłon Maryi, Mikołaj i jego małżonka podjęli decyzję o wybudowaniu murowanego kościoła oraz klasztoru, który postanowili przekazać bernardynom.
Budowa rozpoczęła się w 1610 roku i trwała niemalże dwadzieścia lat. 25 marca 1629 r. (w święto Zwiastowania Pańskiego) rzeszowski proboszcz i kanonik wiślicki ks. Bartłomiej Robakowski dokonał uroczystego wprowadzenia do kościoła i klasztoru bernardynów, znanych w ówczesnej Rzeczypospolitej ze szczególnego kultu Matki Najświętszej. Na czele nowoprzybyłych braci stał Michał Heller (prowincjał), który do opieki nad sanktuarium przeznaczył trzech pobożnych i oddanych współbraci. Klasztor, w którym zamieszkali Bernardyni liczył początkowo zaledwie kilka pomieszczeń, szybko jednak znacznie go rozbudowano. Wybudowano również dom przeznaczony dla pielgrzymów i gości, a cały kompleks otoczono murem.
Koronacja figury
Wzrastający z roku na roku kult maryjny sprawił, że w połowie XVIII w. bernardyni postanowili rozpocząć starania o ukoronowanie cudownej figury Matki Bożej. W tych staraniach wspierał ich zwłaszcza Jerzy Ignacy Lubomirski, ówczesny właściciel miasta. Dzięki jego protekcji oraz wsparciu finansowemu bp Wacław Sierakowski (biskup przemyski) powołał specjalną komisję, której zadaniem było zbadanie licznych uzdrowień, które dokonywały się za wstawiennictwem Matki Bożej Rzeszowskiej. Orzeczenie komisji stało się podstawą do wydania przez kapitułę watykańską zgody na koronację.
25 marca 1754 r. o. Jan Kapistran Kwolek przywiózł z Rzymu korony poświęcone przez papieża Benedykta XIV. Niestety koronacja nie mogła odbyć się z powodu śmierci Jerzego Ignacego Lubomirskiego w 1753 r. Sprawą ponownie zajęła się Anna Lubomirska, wdowa po zmarłym. Do koronacji doszło 8 września 1763 r. w święto Narodzenia Matki Bożej. Przewodniczył jej Wacław Sierakowski, który od 1763 r. był arcybiskupem lwowskim. Kroniki podają, że w uroczystościach wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy pielgrzymów wraz ze stu osiemdziesięcioma kapłanami – zarówno diecezjalnymi, jak i zakonnymi.
Dwie rekoronacje
O kulcie Matki Bożej Rzeszowskiej świadczą uroczystości, jakie odbyły się w setną rocznicę koronacji w 1863 r. Według świadectw, zgromadziły one sto tysięcy wiernych przybyłych z całej Galicji i Królestwa Kongresowego, zwłaszcza z diecezji: tarnowskiej, lwowskiej i przemyskiej. Uroczystościom przewodniczył abp Franciszek Ksawery Wierzchlejski, a wszelkie koszty pokrył Klemens Skrzyński, właściciel podzamcza.
Niestety, w 1866 r. (a zatem niedługo po jubileuszu) doszło do kradzieży złotych koron. W tym samym roku dokonano rekoronacji, jednak dwa lata później ponownie ktoś wykradł złote korony.
Na ponowną rekoronację czekano trzydzieści lat. Tym razem przygotowano srebrne korony, pokryto je złotem i wysadzono drogimi kamieniami. Uroczystość rekoronacji zgromadziła około sześćdziesiąt tysięcy wiernych, a przewodniczył jej arcybiskup wileński Karol Hryniewiecki.
W 1913 r. obchodzona jubileusz objawienia Matki Bożej w Rzeszowie, któremu przewodniczył biskup Józef Pelczar, ordynariusz diecezji przemyskiej.
Patronka Miasta Rzeszowa
3 maja 1998 r. Mieczysław Janowski (ówczesny prezydent Rzeszowa) wyraził życzenie, aby Matkę Bożą czczoną w bernardyńskim sanktuarium ogłosić patronką miasta. Rada Miasta Rzeszowa podjęła stosowną uchwałę 16 czerwca 1999 r., a władze kościelne (na czele z bp. Kazimierzem Górnym, ordynariuszem diecezji rzeszowskiej, utworzonej w 1992 r.) zwróciły się do Stolicy Apostolskiej z prośbą o zatwierdzenie. Zgodę Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów uroczyście ogłoszono 15 sierpnia 1999 r. Od tego czasu figura Matki Bożej czczona jest jako Patronka Miasta Rzeszowa.
28 maja 2008 r. Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów wydała dekret nadający kościołowi klasztornemu Wniebowzięcia NMP w Rzeszowie tytuł bazyliki mniejszej.
Dekret został uroczyście ogłoszony 12 września 2008 r., w liturgiczne święto Matki Bożej Rzeszowskiej. Uroczystej Mszy świętej przy ołtarzu polowym przewodniczył kard. Marian Jaworski (metropolita lwowski), a homilię wygłosił abp Edward Nowak (prałat papieski bazyliki św. Piotra w Rzymie). W Eucharystii uczestniczyły tysiące wiernych oraz około stu pięćdziesięciu kapłanów.
W wrześniu 2013 r. odbył się jubileusz pięćsetlecia objawienia. Dzięki ofiarności wiernych na wizerunek Matki Bożej Rzeszowskiej oraz Dzieciątku Jezus nałożono wtedy nowe korony, poświęcone przez papieża Franciszka.